Susuz Yaz
1. kısım | Geleceğimiz su’ya nasıl baktığımızda.
Okyanus akıntılarında rota değişiklikleri saptandı!
Kuraklık hep yaz mevsimi ile bağdaşık bir tanım olarak yer bulmuştur yüzü suya ve toprağa dönük insanların hayatında. Oysa bugün için “kış kuraklığı” olarak ifade edebildiğimiz yağış azlığından müzdarip bir ovanın apar topar erken bahara geçişine tanıklık ediyoruz. İklim denilen küresel ve tümleşik mekanizma üzerindeki etkilerimizin neticesini –ısınmak sureti ile– yaşamaya çoktandır başladık başlamasına, ama ne olduğunu idrak edemeden söylemlerimizin sabitine çevirerek ağırlığını görmeksizin bayağılaştırdık belki de… Nereden mi belli diyorsunuz: çeşme suyu ile araba yıkayan, bahçe sulayan, su rezervuarlarının kıyısında her türlü korumacı bilinçten muaf eğlenme biçemlerinden görmüyor musunuz yoksa? Hâlâ bir başka Dünya bulamadık ve bu Dünya’yı da bize yurt yapan şeyin su, temiz su olduğu gerçeğine galiba tam olarak uyanamadık.
Bugüne değin ekvator kuşağına düşen güneş kaynaklı yoğun enerjinin bir kısmı Atlantik’in kuzeyine kayarak Balkanlar üzerinden Anadolu’yu etkiliyordu. Oysa okyanus akıntıları, atmosferik ısı artışına da bağlı olarak yüzey suyu ısısındaki ölçümlenebilir değişim yüzünden gerçekleştirdiği döngüsel harekette bazı rota düzeltmeleri yapmaya başladı. Mevsimlik olarak şekillenen ve kendi coğrafyamızı da etkileyen bu soğuk hava akımlarının adresi son yıllarda bu yüzden Sibirya’ya kayarak bilinen iklim mekaniğini ve buna koşut kurguladığımız tüm güvenilir mekanizmaları tahmini zor şekillerde değiştiriyor. İklimbilimcilerin üzerinde hem fikir olduğu öngörü, yakın gelecekte doğu Akdeniz’de kar ve yağmur yağışlarının giderek azalacağıdır.
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) tarafından 2013’ün son çeyreğinde yayımlanan iklim değişikliğinin bilimsel temelleri başlıklı raporun dikkat çekmekten fazlasını amaçladığına şüphe yoktur.
Tematik kapsamı ile hayli detaylı olan bu rapordan özetle; Tüm Anadolu coğrafyasını da kapsayan Doğu Akdeniz rejyonunda önümüzdeki 10 yıl içerisinde yaşanması öngörülen iklim değişimi neticesinde yıllık yağışların %10 seviyelerine dahi düşebileceği belirsiz ve riskli yakın bir gelecek projeksiyonuna dikkat çekilerek yine bu rejyonun Dünya’nın en fazla kuraklaşacak bölgesi olma ihtimali vurgulanmaktadır. Ancak bu vurgu doğu Akdenizli bizler için yakın geleceğe dair olası bir felaket senaryosu olarak değil; rasyonel adımlar atmak için bugünden dillendirilen bir öngörü olarak algılanmalı, mevcut olanaklarımızı henüz kaybetmemişken akılcı değerlendirmenin –olanı koruyabilmenin– derdine düşmeliyiz. Zira bugüne dair elde edebildiğimiz kendi verilerimiz de bu raporun öngörüsünü destekliyor.
İçme suyu barajlarımızda geçen seneye göre doluluk oranının %14 daha az olduğunu, bölgesel olarak değişen doluluk oranlarına rağmen 88 adet enerji amaçlı barajın doluluk oranının %44’de kaldığını görüyor muyuz? Kuraklık açısından dikkatle izlenmesi gereken en önemli süreç şüphesiz sulama amaçlı barajların durumudur. 204 adet sulama barajında doluluk oranı %45 ortalamasına sahip iken geçen sene ortalamasına göre Akdenizdeki güncel rezervimiz %30-40 oranında daha düşük seviyelere gerilemiştir. Eldeki su potansiyeli itibarı ile riskli bir süreçten geçtiğimiz aşikârdır ve süreç diğer baraj unsurlarını da aynı dinamikler etkilemektedir. Özellikle bazı bölgelerdeki enerji barajlarının doluluk oranında kritiğe yakın düşüşler görebileceğimiz günler kapıda.
Evimiz olması itibarı ile odaklandığımız Seyhan havzası özelinde bu oran öncesine göre % 35 daha düşük iken Anadolu anakarasının güneyi genelinde faal enerji barajlarının doluluk seviyesi Ocak 2014 itibarı ile önceki yılların aynı döneminden % 50-60 daha düşük seyretmektedir. Ülke nüfusunun büyük bir bölümünün barındığı Marmara’da seviye kaybının kritik seviyelere ulaşması ihtimali ise beni düşündürüyor. İklimbilimcilerin uzun yıllar kuraklık görülebileceğini belirttiği bölgeler olması itibarı ile bu verileri doğru okumamız fevkalade önemlidir. Bu yıl olduğu gibi takip eden birkaç yıl daha yağmurlu sezon zayıf geçerse anılan bu havzaların hem yaşamsal su rezervi hem de enerji üretim kabiliyeti hayli düşebilir.
Seyhan ve Ceyhan, Çukurova’nın sosyal ve ekonomik can damarları iken olası ancak beklenen bir kuraklığın ova yaşamını sadece susuzlukla tehdit etmeyeceği aşikârdır.
Bu kış siz de benim gibi nemli toprak kokusunu daha az duyumsadıysanız Çukurova’nın sabah rüzgârında, tüm havzaya hâkim kavruk bir yaz resmine baktığınızı şimdiden anlamışsınızdır zannımca. Toroslarda beklenen kar yağışının miktar ve kalite açısından oldukça zayıf olduğu şu günler önümüzdeki 2014 yazının ova genelinde yaşanacak kuraklıkla hatırlanabileceğini işaret ediyor. Zira kışın son ayından sonra bu olasılığı bertaraf edecek güçte bir kar yağışı gerçekleşmesi ihtimali her geçen gün azalmakta. Havzaya can veren Ceyhan ve Seyhan ırmaklarının rejiminde belirleyici unsur –her ovalının bildiği üzere– kuşkususuz yüksek irtifada kış karı şeklinde depolanan işte bu su varlığıdır. Ve bu iki akarsu havzanın sosyal ve ekonomik can damarları iken olası ancak beklenen bir kuraklığın Çukurova’daki sosyal yaşamı sadece susuzlukla tehdit etmeyeceği aşikardır. Ancak ova ve belki de ülke geneline egemen bu kuraklığa neden olan yeni(!) dinamiklerin aşırı yaz yağışı gibi ironik etkileri de olabilir. Nitekim yakın geçmişte buna benzer zıtlıklar gördüm, hatırlıyorum. Dolayısı ile beklenen/yaşanan kuraklığa
tezat şekilde aniden şekillenen ve kendi lokalinde hayli kuvvetli yaz yağışlarının neden olabileceği sellerin, tedbirli bir biçimde beklenmesi gereken bir diğer kurak mevsim olasılığı olduğunu unutmayalım. Tedbirsizlik ve uzgörüsüzlük neticesinde etkileri çok daha ağır seyredecek bir kurak sonucu su güvenliğinde yaşanacak zafiyet, enerji ve gıda güvenliğinde de büyük çatlakların oluşacağı anlamına geldiğinden çok ama çok dikkatli olunmalıdır. Tarımsal sulamada kullanılan su, miktar olarak bölgemizde sarf edilen suyun en önemli dilimini teşkil ettiğinden damla sulama gibi tasarruflu ve etkili sistemlerin kullanıldığı, bölgenin iklimsel özelliklerine uygun bitki desenlerinin öncelikli olarak ekildiği ve su konusunda bilinçli, örgütlü bir üretici profilinin hedeflenmesi kanımca zaruridir.
1. kısmın sonu | yazının 2. kısmını göster
