3.1. Alt dış katman giysileri
Açık kabinli, üzerine oturulan tipte (ÜO) bir balıkçı kayağında kullanıcının suyla teması kaçınılmazdır. Gerek kayak deşarjörlerinden mütemadiyen kabin zeminine girip çıkan su gerekse bordayı aşan dalgaların etkisi ve kürek çekiminden kaynaklanan döküntüler kayak zeminin ve dolayısı ile bacakların ve -kayak oturağı zemine yakın modellerde- kalçaların sürekli ıslanmasına neden olur. Bu durumda soğuk suya ve rüzgâra karşı ilk korunması gereken vücut bölümü belden aşağıda kalan kalça, bacaklar ve ayaklardır. Ancak bacakları soğuktan korumak söz konusu olduğunda kat kat giyinmek ve bunları duruma göre kayak üstünde giyinerek arttırmak ya da soyunarak eksiltmek hayli zordur. Bu amaçla tüm bacakları örten yüksek belli ya da tulum tipinde askılı salopetlerin ya da vücudu sıkıca saran astarlı neopren altlıkların kullanılması yararlıdır. Ancak tipi ve kesimi nasıl olursa olsun pantolonlarda kullanılan tekstiller teknik özellikleri itibarı ile su ve hava yalıtımı sağlamıyorsa beklenen faydayı da sağlamayacaktır. İşte bu noktada başta Gore-Tex® olmak üzere seçici geçirgen membranlarla astarlanmış patentli teknik dokumalardan dikilmiş pantolonların kayak ve kano ile olta balıkçılığındaki değeri ve gereği ortaya çıkmaktadır.
İçliksiz insülasyon için mikro polar astarlı (3L) pantolonlar en iyisidir.
Bilindiği üzere bu tür membranlarla astarlanmadığı hâlde sıkı dokunmuş olmalarından dolayı uzun süre suya direnç gösteren sentetik dokumalardan üretilmiş “su geçirmez, nefes alır” iddiasındaki makul fiyatlı giysiler piyasada hayli yaygındır. Ancak bu tür ekonomik dokumaların çok büyük bir bölümü maruz kaldıkları süreye ve maruz kalma şekline bağlı olarak geçirmezlik özelliğini kaybeder. Saçıntı ve döküntüye karşı en çok birkaç saate kadar direnebilen bu tür dokumalar, sürekli temas durumunda yarım saatten bile daha kısa sürede su tutmaya ve iç yüzeye geçirmeye başlar. Özellikle dikiş hatlarında ayrıca bir yalıtım söz konusu değilse bu süre oldukça kısalacağından giysilerin kuru tutma iddiası da bir anda boşa çıkacaktır.
İdeal bir kışlık deniz kayağı pantolonu; genel olarak en az iki katmanlı (2L) fabrik standarta sahip olmalıdır. Lamine edilmiş seçici geçirgen (su geçirmez, hava geçirir) membranlarla (L2: İkinci kat) astarlanmış naylon veya polyester mamül su geçirmeyen dış kumaştan (L1: Birinci kat) dikilen giysiler iki katlı olarak anılır. Bunun dışında bazı teknik kumaşlara (3L) üçüncü bir koruyucu kat olarak fazladan bir astar uygulaması daha yapılır. En içte yer alan ve yine polyester veya naylon gibi polimerize sentetik dokumalardan oluşan bu astar (L3: Üçüncü kat), çok daha pürüzsüz bir iç yüzey oluşturularak arada kalan seçici geçirgen astarı (L2) destekleyip kullanımdan kaynaklı aşınma direncini arttırır. Bu tip üç katlı (3L) teknik kumaşların kullanıldığı su geçirmez giysiler üretim maliyetlerinin yüksekliğinden ötürü iki katlı olanlara göre bir miktar daha ağır oldukları gibi daha pahalıdırlar, ancak faydalı kullanım ve dayanıklılık açısından kesinlikle çok daha uzun ömürlüdürler.
İki ya da üç katlı kumaşlardan üretilen bir dış katman giysisi hiçbir zaman alt katman giysisi olmaksızın yalın hâlde kullanılmamalıdır. Zira teknik açıdan sahip oldukları üstünlüklerine rağmen nemin cilt yüzeyinden uzaklaştırılmasında tek başlarına etkili değillerdir ve doğrudan ten teması ile giysinin iç yüzeyi kısa sürede ıslak terle kaplanıp hava geçirgenliğini hızla kaybederek soğuk ve konforsuz bir karakter kazanır. Esasen kayak veya kano üzerinde oltacılık yaparken insanları en çok ıslatan şey sanıldığı gibi üzerinde gezinilen su değildir. Birçok insanın ıslak elbiselerle ve kısmen üşümüş şekilde karaya dönmesi, yeterince hava geçirgenliği sağlamayan ve katmanlı giyinmenin temel mekaniğine uygun olmayan giysilerle uzun süre kürek çekip pedal basmalarından dolayı terlemelerinin bir sonucudur.
Zira kürek ve pedal gibi düşük devinimli, ancak sürekli kas kullanımını gerektiren eforlu bir faaliyet içerisindeyken vücut hararetini yükseltmekten ve dolayısı ile terlemekten kaçınmak gerçekten zordur. Olta atmak ya da çevreyi izleyip dinlenmek için durulduğunda ise yaşanacak olan şey terin kurumadan hızla soğumasıdır. Bu durumda karda kışta sıcak tutma iddiasındaki bir giysi bile kullanıcısını ısıtamayacak kadar nemlenerek üşütecektir. İnsülasyon (sıcak tutan) kapasitesi faaliyet sergilenen coğrafyanın ve egemen olan iklimin ekstrem değerlerinden ziyade normal değerlerine uygun olan ve ancak yeterli düzeyde hava geçirgenliğine sahip alt katman giysileri ile karaya kuru dönmek mümkündür.
Bahadır, ilk göz ağrısı “Yeniçeri/Janissery” (Wilderness Systems Tarpon 160) ile suya yaptığı yolculuklarının birinde (2009).
Bu yüzden gerek üst vücutta gerekse alt vücutta kullanılacak olan alt katman giysileri, su geçirmez dış katman giysileri ile cilt arasında dengeli bir ısı ve nem bariyeri oluşturarak konforu sağlayacak olan asıl bileşenlerdir. Konunun başında da belirttiğim üzere; soğuk mevsimlerde kayak ve kano üzerinde eğlenceli vakit geçirebilmenin yolu ısı ve nem yönetimini etkili şekilde sağlayacak olan katmanlı giyinmenin mekaniğini doğru şekilde kavramaktan ve gereğince uygulamaktan geçmektedir.
Suya dayanıklı pantolonlar
Deniz kayağı ve kano üzerinde kullanıma uygun pantolonların genel itibarı ile seçici geçirgen mebranlarla astarlanmış suya dayanıklı naylon ya da polyester kumaşlardan üretilmiş olması istenir. Naylon, polyestere göre aşınmaya çok daha dayanıklı bir sentetik olduğu gibi özellikle doğru paternlerle dokunduğunda su geçirmezlik düzeyi de oldukça yüksektir. Su ve rüzgâr geçirmez ekonomik üretimlerde kullanılan polyesterli teknik dokumalar ise laminasyon ve dikişe uygunluk açısından daha başırılı olmasına rağmen suyla temas süresine bağlı olarak nem emdiği için su geçirmezlik düzeyi daha düşüktür. Geleneksel şekilde kol gücü ve kürek vasıtası ile yol alan ve vücudun alt kısmının oturur pozisyonda pasif tutulduğu “kürekli” kayak ve kanolarda vücudun önemli bir kısmını oluşturan bacakların üşümemesi için fazladan ısı yalıtımı sağlayan dolgulu, mikro polarlı veya ince müflonlu astarlarla takviye edilmiş (3L) kalın su geçirmez pantolon modelleri kolayca üşüyen/sıcağı seven kullanıcılar tarafından tercih edilebilir. Ancak belirli düzeyde hareketleri kısıtlayan kalınlıkları ve ağırlıkları yüzünden kayak ve kano gibi düşük profilli su gereçlerinde bu tür pantolonların kullanımını pratik bulmadığımı, olası bir devrilme durumunda dolgulu veya havlı astarından ötürü su tutarak daha da ağırlaşacak bir pantolon tipi olduğunu ve özellikle soğuk mevsimin birkaç aydan uzun sürmediği coğrafyalarda kürek çeken olta balıkçılarının fayda-maliyet dengesini gözeterek bu tür giysilere dikkatlice yatırım yapmaları gerektiğini özellikle belirtmek isterim.
2L naylondan yalın ve ekonomik bir pantolon en rahatı olabilir mi?
Bahadır’ın kendi tasarımı yelkenle donattığı ilk balıkçı kayağı Wilderness Systems Tarpon 160 üzerinde rüzgâr seyri (2011).
Birçok deniz kayağı ve kano üreticisinin güncel ürün standartı hâline dönüştürdüğü bacak gücü ile işletilen pervane ve yüzgeç mekanizmaları sayesinde yol alan “pedallı” modellerde ise pantolon tercihi seçenklerin çokluğu itibarı ile hem daha dinamik hem de daha ekonomiktir. Pedal basmak sureti ile etkinlik süresince yeterince ısı ve ter üreten bacakların hararetini daha da arttıracak şekilde fazladan ısı yalıtan mikro polar astarlı kalınca bir (3L) pantolon giymek yerine içerideki nemli havayı dışarıya atarken rüzgârın ve suyun içeriye, soğuğun bacaklara işlemesine mâni olan hafif ve ısı yalıtımsız lamine astarlı (2L) pantolonların ince bir içlikle kullanımı çok daha konforludur.
Sahada çok fazla kış deneyimi olmayan çoğu kayak oltacısı ısı yalıtımlı üç kat pantolonların soğuk iklimlerde kendileri için en uygun giysiler olduğunu düşünürler. Oysa bu, tam olarak doğru olmayan ve külfetli olabilecek bir varsayımdır. Kürekleyerek veya pedallayarak vücudunu çalıştıran bir oltacı eğer kendisinin aşırı bir hassasiyeti yoksa soğuğu kolay kolay hissetmez ve konfor garantisi olarak görülen kuvvetli giysiler kısa bir sürede oldukça rahatsız edici hâle gelebilir. Bu yüzden vücudun doğal ısı dengesini koruyacak nitelikte dokumaların sadece içlik olarak kullanılması fazlasıyla yeterlidir. Aynı zamanda giyilen içliklerin niteliğini değiştirerek kişisel konfor noktasını en iyi sağlayan ısı-nem dengesini yakalamak çok daha kolay, kış soğuğundan bahar serinliğine kadar tek bir pantolonla konforlu bir oltacılık yapmak ise pekâlâ mümkündür.
Kayak veya kano kullanırken giyebileceğiniz su geçirmez pantolonlar genel olarak ayak bileğinden bel hizasına uzanan geniş kesimli klasik tipte olup daha az sayıda örneğine rastladığımız göğüs hizasına kadar uzanan ve omuz askıları ile sabitlenen tulumlar ise daha ağır koşullar için tercih edilebilecek bir diğer uzun pantolon (salopet) tipidir. Suyun ve deniz yüzeyindeki havanın çok soğuk olduğu coğrafyalarda göğüs hizasına kadar alt gövdeyi tamamen sarıp muhafaza eden tulum formundaki bu pantolonlar deniz kayağı ve kanoda gün boyu balık tutarken pekâlâ tercih edilebilir. Kaldı ki benzer teknik özelliklere sahip bir ceketin altına giyilecek rahat kesimli bir tulum pantolon, vücut hareketlerini çok fazla kısıtlamadan bel ve göğüs alanında iki kat yalıtım sağlayarak su ve soğuğa karşı oldukça güçlü bir bariyer oluşturacaktır.
İşlev açısından değilse bile stil açısından farklı olan tulumlar, önde göğüs sırtta ise kürek kemiklerinin alt hizasına kadar olan üst vücudu sararak bu bölgenin yalıtımını daha güçlü hâle getirirler. Ancak; ceketle birlikte kullanılmaları durumunda üst üste gelen giysi katları sebebi ile kalınlaşan bedenin orta bölümü, özellikle ayakları uzatarak (deniz kayağında) ya da alçak oturuşla veya dizüstü çökerek (kanoda) kürek çekerken sürekli yinelenen bel ve sırt hareketlerini bir miktar kısıtlayabilir. Bu açıdan tulum tipi pantolonu karada deneyimlemeden kano ve kayak üzerinde kullanmak hayal kırıklığı yaratabilir.
Kayak ve kanoda kullanılacak klasik kesimli su geçirmez pantolonlara gelirsek su ile sürekli münasebeti olacağı düşünülerek üretilen bu ürünlerin benzer görünümlü de olsa karasal kullanıma dönük teknik iklim pantolonlarında rastlanmayan bir takım farklı özelliklere sahip olması istenir. Yüksek belli ve tercihen velkronlu (cırt bantlı) geniş ve esnek gerdirmelerle bel sıkılığı bir ölçüde ayarlanabilen bu pantolonların paça içleri su geçirmez lastik etekli, kalça ve arka baldır kısımları su ve ısı kaybına karşı yalıtım takviyeli, kullanılan ofset yapıdaki fermuarları su geçirmez ve kürsörleri paslanmaz, iç dikişleri mühürlenmiş ve streç termal içliklerin (taytların) üzerine giyilebilecek şekilde rahat bir kesime sahip olmalıdır.
İskenderun Körfezinde yazılı orkinos akınını beklerken (2010).
Uzun yıllardır her mevsim sürdürdüğüm faaliyetler doğrultusunda kayak ve kano ile oltacılıkta kullanılabilecek en rahat ve dayanıklı pantolon türünün ısı yalıtımı sağlayan herhangi bir dolgu veya kumaşla astarlanmamış, takviyeli kısımları dışında iki katlı (2L) ve tercihen yumuşak naylon kumaşlardan dikilen yalın ve ekonomik tasarımlar olduğunu söyleyebilirim. Dışarıdan içeriye su ve rüzgâr geçirmeyen, ancak içeriden dışarıya hava çıkışına izin veren böyle sade bir pantolon herhangi bir ısı yalıtım özelliği taşımadığı için doğrudan tene giyildiğinde sadece kumaşın soğuk iç yüzeyi hissedilecektir. Ancak, ihtiyaç duyulan ısı yalıtımı, bu tür hafif pantolonların altına giyilecek içliklerle sağlanacağından kullanılacak içliğin nitelikleri doğrultusunda sıcaklık dengesi kullanıcının konfor istekleri doğrultusunda istenilen düzeyde ayarlanabilir. Sadece altına giyilen içlikleri (alt katman giysisini) değiştirmek sureti ile aynı pantolonu soğuk mevsimin başı ve sonundaki ılıman bahar geçişlerinde de rahatlıkla kullanabilmek, kuşkusuz hem esnek ve işlevsel hem de ekonomik olduğu kadar verimli bir kullanım olanağı da sunmaktadır.
Buraya kadar izahına çalıştığım hususlar, pantolon olarak tanımlanabilecek tüm su geçirmez alt giysiler için tipten bağımsız olarak saha geçerliliği olan teknik detaylar ve bazı pratik önermelerden oluşmaktadır. Okuduklarınız, -ister klasik ister tulum formunda olsun- ilginizi çeken herhangi bir su geçirmez teknik pantolonun özellikle de soğuk iklim ve coğrafyalarda kayak ve kanoda kullanımınıza uygun olup olmadığı, ihtiyacınızı karşılayıp karşılamayacağı ile ilgili temel değerlendirmeyi başkaca bir kaynak arayışına girmeksizin yapabilmenizi mümkün kılacak düzeyde kaleme aldığım özgün açıklamalardır.
Islak pantolonlar, neopren altlıklar
Kış denizinde soğuğa karşı yumuşak astarlı neopren pantolonların kullanımı ekonomik oluşları ile tercih edilebilecek bir diğer seçenektir. Polimerize kloroprenden elde edilen neopren, kumaş gibi kesilip astarlanarak dikilebilen, birim alanda sayısız mikro ölçekli kapalı hücre içerdiğinden ısıyı, sıvıyı ve havayı tam olarak yalıtan hem suya dayanıklı hem de yüzebilen ve oldukça elastik bir sentetik kauçuk cinsidir.
3 mm.den 7 mm.ye kadar farklı kalınlıklarda çift astarlı neopren parçaların sıvama bantlı düz kilitli ve gizli dikişlerle bir araya getirilmesiyle elde edilen bu pantolonların dalış ve sörf kıyafetlerinden farkı aynı pantolonda farklı kalınlıklıkta neopren parçaların kullanılmasıdır. Kalça ve baldırlar hem termal yalıtımı yüksek tutmak hem de aşınmayı yavaşlatmak maksadı ile daha kalın parça ve katmanlardan oluşurken diz ve diz altı kısımlarda daha ince ve elastik parçalar kullanılır. Bu da neopren kayak-kano pantolonların çok parçalı ve ekli bir görüntüye sahip olmalarına sebep olur – ki bu hareket kolaylığı sağlayan nitelikli bir koruma için doğru düşünülmüş bir tasarımın göstergesidir. Aynı zamanda iç yüzeyi silikonize ya da lateks ile astarlanmış esnek ve pürüzsüz bilekliklere sahip modeller de tam bir ten teması sağlayarak ayak bileklerinden su girişini engeller.
Bahadır’ın neoprenden üretilmiş emektar yelkenci salopeti ile kullandığı balıkçı kayaklarından bir diğeri olan Hobie Revolution’dan güzel bir enstantane (2024).
Bu özellik, kayak veya kanoda giyilecek neopren bir pantolonu yine neoprenden dikilmiş kısa konçlu patik ve çoraplarla birlikte kullanıldığında soğuk ve ıslak koşullara karşı ideal hâle getirir. Bu noktada açık kabinli bir deniz kayağında kullanımının kolaylığı ve ıslak koşullardaki yalıtım yeterliliklerinden dolayı çok soğuk olmadığı sürece tercih ettiğim pantolon, hareketliliğimi kısıtlamayacak incelikte neoprenden dikilmiş bir yelkenci salopetidir.
Bahadır Çapar
Aralık 2023, Adana
yazının önceki bölümünü göster | yazının sonraki bölümünü göster
(!) Hayır! Okuduğun bu yazı henüz bitmedi. Ama sen, her sayfanın altında göreceğin “Bir yanıt yazın” başlıklı kısımda bu yazıyla ilgili YORUMunu YAZ ve daha fazla içerik üretmesi için yazarı MOTİVE ET!
