2. Orta katman (Yalıtım katı / Mid layer)
Soğuk bir havada kürek çekmek ve pedal basmak, yaşamsal açıdan önemli olan çekirdek vücut ısısını yükselten kas aktiviteleridir. Bu süreçte ortaya çıkan ısının doğal bir neticesi olarak artan sıcaklık hissisinin ve dolayısı ile terlemenin konfor sınırları içerisinde kalması tamamen kullanılan giysilerin yalıtım kabiliyetlerine bağlıdır.
Bahadır’ın ceket altına giydiği kırmızı polar orta katman altında siyah viskonlu içlik ve beyaz termal badi (2019).
İçlikler tarafından emilerek ciltten uzaklaştırılan terin içerideki ısıyla buharlaşarak en dış katmana iletilmesini sağlayan ve bu esnada ısıyı yalıtarak arada tutan bir orta katmanın önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Orta katman, dış katman ile alt katman arasındaki havayı tüylü ve kabarık olması gereken dokusu içerisinde yastıklayarak vücudu sıkmadan sizi sıcak tutacak olan katmandır. Bu hususta hayatımıza ilk olarak PolarTec®’in Patagonia® ile birlikte geliştirdiği birinci nesil “Synchilla™” ile giren ve termal yeterliliği ve kullanışlılığı ile bugün artık hemen her doğa sporcusu tarafından tanınıp tercih edilen polarlara değinmeden geçemeyiz. Hemen hemen tüm doğa sporlarında ve açık hava faaliyetlerinde oldukça yaygın şekilde kullanılmakla beraber teknik açıdan çeşitlendirilmiş ve kolayca ulaşılabilen polar kumaşlardan üretilmiş yüzlerce ürün ideal birer orta katman giysisi olarak kullanılabilir.
Polietilen tereftalat (PET) gibi esterli sentetik elyaflardan üretilen polar; termal yalıtım sağlayan havlı yüzeyine karşılık terlemeyi azaltan hava geçirgenliğine sahip oluşu, düşük nem tutumuna karşın hızlı kuruması gibi ideal özellikleri sayesinde yumuşak dokulu, hafif ve kullanımı kolay bir kumaş olarak kayak üzerinde tercih edilecek orta katman giysileri için ideal bir seçenektir. Dışarıdaki nem ve soğuk havanın daha ılık olan iç kısma geçişini engellerken içerideki ısıyı tamponlayıp ter buharının dışarıya atılmasını sağlar. Aynı zamanda çeşitli kalınlıklarda üretilen ve kullanıcıya dönük hazır ürünlerde hemen her çeşidine kolaylıkla ulaşılabilen ekonomik bir sentetik kumaş olmasından dolayı iklimin sertliğine bağlı olarak istenilen kalınlıkta polar kumaşlardan üretilmiş giysiler tercih edilebilir. Kullanıcının hareketlerini kısıtlamadan istenen termal yalıtım kabiliyetine sahip en uygun kalınlık belirlendikten sonra su geçirmez bir dış katman altında kuru hâlde kullanılmak şartı ile polar giysilere rahatlıkla güvenilebilir. Zira polar giysiler tamamen ıslandıklarında ısı yalıtım özelliklerini yitirirler.
Geleneksel olarak yünlü ve yün karışımlı sentetik ipliklerden örme kazak ve benzeri giysiler karasal kullanımda soğuk havaya karşı etkili şekilde kullanılsalar da su temasının gerçekleşebileceği ve bu yüzden suya karşı koruyucu bir dış tabakanın altında kullanılması durumunda faydasız kalırlar. Zira bu tür giysilerin ısı yalıtımları hayli yüksek olmakla birlikte hava geçirgenlikleri zayıftır ve terlemeyle ortaya çıkan nemi büyük oranda tutarak havalanma kapasitelerini tamamen yitirebilirler. Bu da kısa bir kürek, pedal gayretinin sonunda terlemenin rahatsız edici bir hâle gelmesine ve aynı zamanda batma kaşınma gibi cilt hassasiyetlerinin gelişmesine sebebiyet verebilir. Sentetik alternatiflerine oranla çok daha ağır olan yün lifler bağladıkları nem ile daha da ağırlaştıkları ve aşağıya doğru sarkma eğilimi sergiledikleri için yünlü giysilerin orta katmanda kullanımı gün içinde fiziksel açıdan bezdirici ve hoş olmayan kokuların oluşmasına neden olabildikleri için duyumsal açıdan da rahatsız edici olabilir. Buna karşılık yünlü örme giysiler polar türü sentetik kumaşlardan üretilmiş olanların aksine tamamen ıslandıklarında bile ısı yalıtım özelliklerini tamamen kaybetmezler.
Güneşli kış günlerinde hararet artıp dış katman giysileri çıkartıldığında (2022).
Son yıllarda 2-3 mm kalınlığında ince neoprenden imal edilen ve özellikle motosikletçilerin kullanımına dönük olarak tasarlanan yelek ve uzun şort gibi yalıtım kabiliyeti yüksek giysilerin kayak ve kanoda orta katman olarak kullanılması mümkündür. Ancak bir kumaştan ziyade mikro ölçekte hücresel yapıya sahip sentetik bir köpük olarak tanımlayabileceğim neoprenin motor sürüşü gibi ısı üreten kas faaliyetlerinin oldukça düşük düzeyde seyrettiği bir eylemde genel olarak durağan hâldeki vücudun çekirdek ısısını korumak amacıyla tercih edildiği unutulmamalıdır. Oysa kayak ve kano üzerinde iken gerçekleştirilen kürek çekme, pedal basma ve olta atma gibi sürekli ve uzun süreli kas aktivitesine dayanan olağan faaliyetler, metabolizma hızını yükselterek vücut ısısını ve dolayısı ile terlemeyi arttırmaktadır. Kayak ile oltacılığın yüksek kalorili gayreti içerisinde geçirimsiz bir üst katman ile yine geçirimsiz ve yüksek düzeyde ısı yalıtan neoprenin orta katman da birlikte kullanımı ilk anda kuvvetli bir ısınma sağlasa da sıcaklık ve özellikle nem kontrolünü ortadan kaldıracağı için kısa bir sürenin ardından aşırı terlemeye ve nemi atamayan alt katman giysilerinin rahatsız edici bir ıslaklık kazanmasına neden olacaktır. Buradan da anlaşılacağı üzere aslında tek kat ya da dış kat olarak kullanıma uygun olan yüksek yalıtımlı kalın ve geçirimsiz giysilerin orta katmanda kullanılması faydadan ziyade konfor ve sağlık açısından birçok olumsuzluğa neden olabilir. Ancak yüksek düzey ısı yalıtımı gerektiren aşırı bir iklimde suya çıkmak isteniyorsa orta katmanda neopren türevi geçirimsiz kalın giysiler yerine nefes alabilen hafif polarlardan üst üste iki hatta üç ince kat kullanmak hem hareket serbestliğini korumak hem de soğuğa karşı etkin şekilde korunmak adına daha isabetli bir tercih olacaktır.
Çok katmanlı giyim kuşam kapsamında yanlış ve faydasız kat kombinasyonlarından kaçınmak için katmanlar arasındaki ince ve nemli havanın içeriden dışarıya doğru geçişine olanak tanıyan ve bu esnada ısıyı içeride tutan teknik dokumalardan üretilmiş giysilere öncelik verilmeli, temel prensibleri doğrultusunda ve belirli bir düzeyde detaylandırdığım çok katmanlı giyimin mantığı iyice kavranmalıdır.
Bahadır Çapar
Aralık 2023, Adana
yazının önceki bölümünü göster | yazının sonraki bölümünü göster
(!) Hayır! Okuduğun bu yazı henüz bitmedi. Ama sen, her sayfanın altında göreceğin “Bir yanıt yazın” başlıklı kısımda bu yazıyla ilgili YORUMunu YAZ ve daha fazla içerik üretmesi için yazarı MOTİVE ET!
